Αλήθειες και μύθοι για την κινεζική «επίθεση» στην αφρικανική ήπειρο

Οι σχέσεις της Κίνας με τις αφρικανικές χώρες έχουν αναπτυχθεί πολύ τις δύο τελευταίες δεκαετίες, με αποτέλεσμα, ιδίως μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, να δημιουργείται η εντύπωση ότι το Πεκίνο αλωνίζει στην ήπειρο χωρίς ανταγωνισμό από τη Δύση. Ειδικοί στις σχέσεις Κίνας - Αφρικής προσπαθούν να εξηγήσουν πώς πραγματικά έχει η κατάσταση και καταρρίπτουν πέντε από τις πλέον διαδεδομένες παρανοήσεις ή μύθους.

Ο πρώτος ευρέως διαδεδομένος μύθος, τόσο στην Αφρική όσο και στη Δύση γενικότερα, είναι ότι η Κίνα ανταγωνίζεται ευθέως τα δυτικά έθνη επί αφρικανικού εδάφους. Πρόκειται περί «μεγάλης υπεραπλούστευσης», λέει στην ιστοσελίδα Mail&Guardian Africa ο αναλυτής Χάουαρντ Φρεντς, συγγραφέας του βιβλίου «China’s Second Continent» όπου παρουσιάζονται πολλές λεπτομέρειες και στοιχεία για τον τρόπο με τον οποίο ένα εκατομμύριο Κινέζοι μετανάστες χτίζουν μια νέα αυτοκρατορία στην Αφρική. Η εντύπωση ότι η κινεζική επέκταση στις αφρικανικές αγορές επιτυγχάνεται εις βάρος των κρατών της Δύσης είναι σε μεγάλο βαθμό λανθασμένη, υποστηρίζει, εξηγώντας ότι σήμερα η παγκόσμια οικονομία είναι χωρισμένη σε πολλούς τομείς και ότι η εξειδίκευση παίζει όλο και μεγαλύτερο ρόλο. «Τα αγαθά που γενικά πουλάει η Κίνα δεν αποτελούν, πλέον, βασικά στοιχεία του δυτικού εμπορίου. Η Κίνα έχει ένα μεγάλο συγκριτικό πλεονέκτημα όσον αφορά τις υποδομές και τα δημόσια έργα. Τα περισσότερα έργα που κερδίζει δεν τα παίρνει από κάποιον, απλώς παίρνει τις αναθέσεις με βάση τη λογική».


Δεύτερος μύθος που περιβάλλει την κινεζική ανάμειξη στην Αφρική είναι ότι όλες οι κινήσεις του Πεκίνου προγραμματίζονται άμεσα από την κορυφή της ιεραρχίας. Οχι τόσο, υποστηρίζει η ειδικός στις σχέσεις Κίνας - Αφρικής, Γιουν Σουν, στη μελέτη της με τίτλο Africa in China’s Foreign Policy. Σύμφωνα με την κ. Σουν, σε γενικές γραμμές η Αφρική δεν βρίσκεται ψηλά στις προτεραιότητες της κινεζικής ηγεσίας, η οποία ασχολείται κυρίως με τις ΗΠΑ και τις γειτονικές ασιατικές χώρες. Στην πράξη η χάραξη πολιτικής ειδικά για την Αφρική γίνεται στα χαμηλότερα κλιμάκια και εμπλέκονται αρκετά υπουργεία, κυρίως το υπουργείο Εμπορίου και Εξωτερικών. Μόνο τα σημαντικότερα ζητήματα, όπως η κρίση του Νταρφούρ το 2008 η οποία εξέθεσε την Κίνα σε αρνητική κριτική στη Δύση εξαιτίας της υποστήριξης που παρέχει σε πολλά αφρικανικά καθεστώτα, απασχολούν αξιωματούχους στο επίπεδο του Πολιτικού Γραφείου. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι πολλοί στην Κίνα επικρίνουν την κυβέρνηση διότι δεν έχει συνεκτική στρατηγική για την Αφρική.

Τρίτος μύθος, ο οποίος δεν περιορίζεται μόνο στην Αφρική, είναι ότι η Κίνα δίνει αφειδώς δάνεια δισεκατομμυρίων με μηδενικό επιτόκιο. Υποτίθεται ότι η χορήγηση δανείων δισ. δολαρίων γίνεται στο πλαίσιο της διπλωματίας του «μπλοκ επιταγών» που ακολουθεί η Κίνα στην Αφρική. Ωστόσο οι οικονομολόγοι απαντούν ότι πλέον τα δάνεια με ευνοϊκούς όρους αποτελούν την πλειονότητα των δανείων που χορηγεί η Κίνα σε αφρικανικές χώρες, ενώ τα δάνεια με μηδενικό επιτόκιο, που αποτελούσαν σχεδόν το 30% των χορηγούμενων δανείων το 2011, πλέον αποτελούν μόλις το 8,1%. Παράλληλα, το Πεκίνο δεν διαγράφει τα δάνεια με ευνοϊκούς όρους όταν προχωρεί στην περικοπή χρέους υπερχρεωμένων αφρικανικών χωρών. Επίσης, μεγάλο μέρος της βοήθειας που χορηγεί η Κίνα σε αφρικανικές χώρες συνδέεται με αγορές κινεζικών αγαθών και υπηρεσιών, όπως συχνά συμβαίνει και με βοήθεια που χορηγούν οι Δυτικοί.

Ενας τέταρτος μύθος είναι ότι η Κίνα έχει μόνο οικονομικά συμφέροντα στην Αφρική. Σύμφωνα με την κ. Γιουν, η στρατηγική του Πεκίνου στην Αφρική βασίζεται σε τέσσερις πυλώνες: πολιτικό, οικονομικό, ασφάλειας και ιδεολογικό. Φυσικά ο οικονομικός πυλώνας είναι σημαντικός. Για παράδειγμα, στην παγκόσμια κρίση του 2008 ήταν πολύ βολικό για την Κίνα το γεγονός ότι αντιστάθμισε τις απώλειες από τη μειωμένη ζήτηση στη Δύση για κινεζικά προϊόντα με πωλήσεις στην Αφρική. Αυτός θεωρείται και ο βασικός λόγος που η Κίνα ξεπέρασε το 2009 τις ΗΠΑ ως ο βασικός εμπορικός εταίρος της Αφρικής. Παράλληλα η Κίνα επιδιώκει να εκμεταλλευτεί την τεράστια αφρικανική αγορά εργασίας εξάγοντας θέσεις εργασίας χαμηλής εξειδίκευσης. Ωστόσο, η κ. Γιουν τονίζει ότι και η πολιτική διάσταση είναι σημαντική. Το Πεκίνο επιδιώκει την αναγνώριση των Αφρικανών για την υπεροχή του «κομμουνιστικού» της μοντέλου έναντι του Δυτικού και επίσης είναι ο βασικός υποστηρικτής των αφρικανικών απαιτήσεων για μεγαλύτερο ρόλο στον ΟΗΕ.

Τι συμβαίνει με τις πρώτες ύλες

Σύμφωνα με τον πέμπτο μύθο, η Κίνα, αφότου άρπαξε τις αφρικανικές πρώτες ύλες, τώρα ετοιμάζεται να πάρει και τεράστιες εκτάσεις με καλλιέργειες, με σκοπό να θρέψει τον πληθυσμό της. Πρόκειται για μύθο που προκαλεί ισχυρά συναισθήματα σε πολλές χώρες. Κράτη όπως η Αιθιοπία, η Μαδαγασκάρη, η Γκάνα και η Ζιμπάμπουε λέγεται ότι έχουν συνάψει συμφωνίες με κυβερνήσεις και εταιρείες για την παραγωγή τροφίμων με σκοπό την εξαγωγή τους στην Κίνα. Ωστόσο η καθηγήτρια Ντέμπορα Μπρόιτινχαμ, του Πανεπιστημίου Τζονς Χόπκινς και ειδικός στις σινοαφρικανικές σχέσεις, υποστηρίζει ότι προς το παρόν το Πεκίνο δεν εξετάζει την περίπτωση να παράγει τρόφιμα για τους Κινέζους στην Αφρική. Μάλλον το αντίθετο συμβαίνει, καθώς όλο και περισσότερες κινεζικές εταιρείες αναπτύσσουν καλλιέργειες για τις αφρικανικές αγορές. Η κ. Μπρόιτινχαμ στο μπλογκ της China in Africa: The Real Story αναδεικνύει και άλλες παρανοήσεις σχετικές με τη σχέση Κίνας - Αφρικής, όπως για παράδειγμα ότι οι απευθείας συμφωνίες που κλείνει η κινεζική κυβέρνηση με αφρικανικές κυβερνήσεις ρίχνουν το κόστος ή ότι οι Κινέζοι επενδυτές στα ορυχεία χαλκού της Ζάμπιας, οι οποίοι θεωρούνται περίπου ως σύγχρονοι δουλέμποροι, στην πραγματικότητα ενεργούν όπως και οι υπόλοιποι επενδυτές στην εξορυκτική βιομηχανία.

 Πηγή : Καθημερινή