Αυτοσχεδιασμός στις εκπλήξεις: Πόσο τζαζ ….είναι η επιχείρησή σας?

Η μέρα σου στο γραφείο δεν έχει καν ξεκινήσει και τα τηλέφωνα και το e-mail έχουν πάρει φωτιά:  Πρέπει να αντιμετωπίσεις ξαφνικά πόλεμο τιμών από τον ανταγωνισμό ή να κατευνάσεις ένα εξαγριωμένο πελάτη μετά από λάθος παραλαβή ή να βρεις ένα νέο τρόπο μεταφοράς των ευπαθών προϊόντων σου εν μέσω μιας ξαφνικής απεργίας. Είτε είσαι ο γενικός διευθυντής, είτε ο υπεύθυνος εξυπηρέτησης  πελατών, είτε ο διευθυντής εφοδιαστικής αλυσίδας, πρέπει να «εφεύρεις» νέες απαντήσεις τώρα! Άμεσα! 

Ο συνδυασμός δράσης σε πραγματικό χρόνο και καινοτόμου απάντησης σε εκπλήξεις διαφοροποιεί τον αυτοσχεδιασμό (improvisation) από τα παραδοσιακά, προσχεδιασμένα συστήματα όπου τα ανώτερα στελέχη σχεδιάζουν πλάνα, τα οποία εν συνεχεία υλοποιούν τα κατώτατα στελέχη.

Η μουσική τζαζ είναι εξαιρετικό παράδειγμα για να κατανοήσουμε τη ιδιαιτερότητα του αυτοσχεδιασμού (Berliner 1994).  Σε αντίθεση με την κλασσική ορχήστρα που υπάρχει χρονικός διαχωρισμός της σύνθεσης και εκτέλεσης, με  τους μουσικούς να στηρίζονται στην παρτιτούρα που έχει γράψει  ο δημιουργός εκ των προτέρων,  στην τζαζ δεν υπάρχει
διαχωρισμός σύλληψης και εκτέλεσης. Ελλείψει παρτιτούρας να προδιαγράψει τις νότες που θα παίξουν, οι μουσικοί της τζαζ συλλαμβάνουν και αποδίδουν την μουσική τους ταυτόχρονα. Δεν έχουν την πολυτέλεια να διορθώσουν, να κάνουν «μοντάζ» στα πιθανά λάθη στους. Επινοούν την μουσική τους σε πραγματικό χρόνο χωρίς την πρόνοια ενός σχεδίου.

Σε ένα ίσως από τα πιο κλασσικά παραδείγματα αυτοσχεδιασμού και τύχης, η Honda  παραβίασε το αρχικό σχεδιασμό που προέβλεπε είσοδο στην αμερικανική αγορά με μεγάλες μηχανές (250cc), μέσω  ανεξάρτητων ντίλερ, στοχεύοντας σε ένα περιορισμένο ‘μάτσο’ κοινό με το στερεότυπο του ταραξία (the black leather jacket). Εν ολίγοις, το αρχικό σχέδιο  ακολουθούσε τις παραδοχές και τη ‘συνταγή’ επιτυχίας των μηχανών που παρήγαγαν αμερικάνικες εταιρίες, όπως η κυρίαρχη εταιρεία της εποχής,  Harley Davidson (Pascale 1994). Όταν μια ομάδα νεαρών στελεχών της Honda βρέθηκε στο  Los Angeles  να οδηγεί μικρές Supercub 50cc μηχανές της εταιρείας τυχαία διαπίστωσαν το ενδιαφέρον από μη συμβατικούς πελάτες, το μέσο Αμερικάνο που είχε ανάγκη για μια πιο μικρή μηχανή, προσιτή, που μπορούσε να οδηγήσει με ένα χέρι και με ελάχιστες απαιτήσεις σε συντήρηση. Τα νεαρά  στελέχη της, παραβίασαν το αρχικό σχέδιο της Honda και προώθησαν τις ελαφρές μηχανές της για 250 $ έναντι 1200 $ για τις μεγάλες μηχανές  από τους Αμερικανούς και Βρετανούς ανταγωνιστές. Επίσης, η διανομή έγινε μέσω καταστημάτων αθλητικών ειδών και ποδηλάτων ενώ και η θρυλική διαφήμιση ‘You meet the nicest people on a Honda’  – και πάλι εκτός του αρχικού σχεδίου – άνοιξε την αγορά σε μη χρήστες όπως γυναίκες και μεσαίου εισοδήματος πελάτες. Ο αυτοσχεδιασμός, εν τέλει, έστρωσε το δρόμο σε μια από τις σημαντικότερες καινοτομίες με τη Honda να ανακαλύπτει εκ νέου, τον κλάδο των μηχανών και να κατακτά την αγορά ταχύτατα.

Όσο ιδιαίτερο και να ακούγεται αυτό το παράδειγμα, στην έρευνά μου (2011, 2013) σε πάνω από 130 ομάδες ανάπτυξης νέων προϊόντων, διαπίστωσα ότι ο αυτοσχεδιασμός συμβαίνει σε μεγάλη συχνότητα ακόμη και στον σχετικά πιο προβλέψιμο κλάδο επεξεργασίας τροφίμων και όχι απλώς στους «συνήθεις ύποπτους» κλάδους των νέων τεχνολογιών. Συμβαίνει ακόμη και σε εταιρίες που χαρακτηρίζονται από ιεραρχικές δομές και δύσκαμπτες διαδικασίες (ISO,  process management, κτλ.), όταν οι ομάδες ανάπτυξης αυτοσχεδιάζουν καθώς πρέπει σε πραγματικό χρόνο να αντιδράσουν σε ανταγωνιστές που έχουν λανσάρει μια καινούργια μάρκα, σε ευκαιρίες που αναδύονται από επαφή με πελάτες ή σε μια αλλαγή στο λιανεμπόριο.

Πότε όμως αποδίδει ο αυτοσχεδιασμός;  Η έρευνα υποδεικνύει ότι σε καμιά περίπτωση δεν είναι αυτομάτως επωφελής.  Τουναντίον, σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσει σε «κακοφωνία», πρόχειρες λύσεις, λάθη και αντιφάσεις (πχ. προϊόντα που δεν συνάδουν με την στρατηγική της επιχείρησης, έλλειψη συντονισμού, τεχνικά ελαττώματα). Όπως κάθε δεξιότητα, οι εταιρίες χρειάζονται «εξάσκηση» στον αυτοσχεδιασμό. Χρειάζεται επίσης να χτίσουν κατάλληλες κουλτούρα και αξίες που αποδέχονται τα λάθη ως πηγή μάθησης και ευκαιρία πειραματισμού.

Η μουσική τζαζ μας παρέχει την ευκαιρία για να κατανοήσουμε την ανάπτυξη του αυτοσχεδιασμού ως μια νέα δεξιότητα (Weick 1998). Σε αντίθεση με την κλασσική ορχήστρα που στόχος είναι η πιστή αναπαραγωγή του αρχικού μουσικού θέματος, η τζαζ εδράζεται σε ζωντανές παραλλαγές μίας προϋπάρχουσας μελωδίας, ενός μουσικού θέματος, που λειτουργούν ως το εναρκτήριο λάκτισμα. Ελλείψει παρτιτούρας (ή πλάνου στην περίπτωση εταιριών), οι μουσικοί της τζαζ στηρίζονται σε χρόνια εξάσκηση για να αποκτήσουν γνώσεις και εμπειρία. Γνώση  πολλών μελωδιών, αρχές ενορχήστρωσης, μουσική θεωρία , συγχορδίες και γενικά τα δομικά στοιχεία που ενυπάρχουν σε κάθε μουσικό είδος: κλίμακες,  συγχορδίες, μελωδία, ο ρυθμός, αρμονία. Ο μπάντες της τζαζ επενδύουν στην δημιουργία άμεσης και ειλικρινούς επικοινωνίας μεταξύ των μελών τους (μηνύματα με τα χέρια ή τα μάτια, εναλλαγές στα  solo) για να συντονιστούν. Η εμπιστοσύνη  είναι εκ των ουκ άνευ και επιτρέπει στα μέλη να μαθαίνουν από τα λάθη που αναπόφευκτα συνοδεύουν τον αυτοσχεδιασμό. Τέλος, μαθαίνουν να αφουγκράζονται το κοινό τους και την διάθεση του για να αντλήσουν έμπνευση και κατεύθυνση. Αυτά τα στοιχεία αποτελούν την πυξίδα τους, που αντικαθιστά τo μουσικό θέμα.

Οι αρχές της τζαζ αναδεικνύουν μια γενικότερη πρόκληση για τους συγχρόνους οργανισμούς. Όταν μουσικές μπάντες ή επιχειρήσεις, μικροί ή μεγάλοι  οργανισμοί εισέρχονται σε άγνωστες και απρόβλεπτες καταστάσεις, δεν μπορούν παρά να  ρισκάρουν με την «ζωντανή» αντίδραση τους έστω και αν έτσι φλερτάρουν με ενδεχόμενη αποτυχία.  Ενώ δεν υπάρχει εχέγγυο για επιτυχία, εξάσκηση, γνώση, συντονισμός με το κοινό τους (ή πελάτες) και κουλτούρα ανοχής και μάθησης από τα λάθη αυξάνουν την πιθανότητα προσαρμογής τους στις εκπλήξεις, ατυχήματα, και απρόβλεπτες αλλαγές μέσω αυτοσχεδιασμού.

Πηγή: ALBA-Blog

By: Kyriakopoulos Kyriakos, Associate Professor of Strategy and Marketing, Academic Director Executive MBA

Βιβλιογραφία

• Berliner, P. F. (1994), Thinking In Jazz: The Infinite Art of Improvisation. Chicago: University of Chicago Press.
• Kyriakopoulos K. (2011), “Improvisation in Product Innovation: The Contingent Role of Market Information Sources and Memory Types,” Organization Studies, 32 (8), 1051-1078.
• Κyriakopoulos, K. (2013), “Improvisation and Creativity in Product  Innovation ,”Academy of Marketing Science Annual Conference, May 15-18, Monterey, CA.
• Pascale, R. (1984), “The Honda effect’,” California Management Review, 26, 47–72.
• Weick, K. E. (1998), “Improvisation as a Mindset for Organizational Analysis,”Organization Science, 9 (5), 543-555.